निर्माण कार्य सुरु भएको कम्तिमा ९ बर्षमा चिनिया रेलमार्ग काठमाडौँमा जोडिनेछ। भदौ पहिलो साता नेपाली पक्षलाई चिनिया पक्षले बुझाएको ‘लेक पाइकु’ (केरुङ)-काठमाडौँ रेलमार्ग सम्बन्धी पूर्व सम्भाव्यता अध्ययन प्रतिवेदनले यही निष्कर्षका निकालेको छ।
चिनिया रेलमार्गले काठमाडौँ जोडिने भएपछि भारतीय पक्षपनि रक्सौल-काठमाडौँलाई रेलमार्गले जोड्न कस्सिएको छ। प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको चैत (०७४) अन्तिम साता भएको भारत भ्रमणमा यस सम्बन्धी सहमति भइसकेको छ। र, कोंकण रेलवे कर्पोरेसन लिमिटेडले यस सम्बन्धमा पूर्व सम्भाव्यता अध्ययन गर्दैछ।
भारतीय रेलमार्गले रक्सौल-काठमाडौँलाई कति अवधिमा जोड्न सक्छ, त्यो पूर्व सम्भाव्यता अध्ययन सकिएपछि थाहा होला। तर, जनकपुर-जयनगरसम्मको ३५ किलोमिटर रेल मार्ग निर्माणाधीन अवस्थामा छ। र,आगामी कार्तिकसम्म रेलमार्ग निर्माण सम्पन्न भइसक्नेछ।
त्यसबाहेक नेपालले मेचीदेखि-महाकालीसम्म पूर्व-पश्चिम रेलमार्ग निर्माण गर्दैछ। कतिपय खण्डमा रेलमार्गको निर्माण भइरहेको छ भने कतिपय खण्डको विस्तृत परियोजना रिपोर्ट (डिपिआर) निर्माणको क्रम जारी छ।
रक्सौल आउने भारतीय रेल वा लेक पाइकु (केरुङ) बाट आउने काठमाडौँलाई जोडोस् वा नजोडोस्, निर्माणाधीन पूर्व–पश्चिम रेलमार्ग र बर्दिबाससम्म विस्तार भएर आउने जयनगर-जनकपुर खण्डमा सञ्चालनका लागि नेपाललाई आफ्नै स्वामित्वको रेल आवस्यक छ।
निर्माण हुन लागेको रेलमार्ग र निर्माणाधीन खण्डमा कस्तो रेल ल्याउने भन्ने विषयमा नेपाली अधिकारीहरुले यसअघि नै अध्ययन गरिसकेका छन्। र, त्यस आधारमा कस्तो रेल ल्याउने भन्ने निचोडमा पनि उनीहरु पुगेका छन्।
नयाँ प्रविधि
स्रोतका अनुसार, नेपालले डिइएमयु (डिजेल इलेक्ट्रिक मल्टिपल युनिट) किन्ने योजना बनाएको छ। यो भनेको डिजेलबाट चल्ने रेल हो। डिजेलले चल्ने भएपनि मूलत यो इलेक्ट्रिक रेल नै हो। किनभने, डिजेल मेसिनले रेल प्रणालीभित्रै विद्युत उत्पादन गर्छ र रेल चल्छ।
त्यसो त, पूर्णरुपमा विजुलीले चल्ने रेलपनि नभएका होइनन्। तर, पूर्णरुपमा विजुलीबाट चल्ने रेललाई इएमयु (इलेक्ट्रिक मल्टिपल युनिट) भन्ने गरिन्छ।
डिइएमयु र इएमयु प्रविधि आउनुअघि चाहिँ ‘लोकामोटिभ’ प्रविधिबाट रेल सञ्चालन हुँदै आएको थियो। यो प्रविधिमा रेलको सबैभन्दा अगाडि राखिएको इन्जिनले रेलका पछाडिका डिब्बाहरुलाई तान्छ र रेल अघि बढ्छ।
नेपालले प्रयोग गर्न लागेको ‘डिइएमयु’ प्रविधिमा चाहिँ रेलभित्रै डिजेल इन्जिनले विजुली उत्पादन गर्छ। त्यहीँ उत्पादित विजुलीले रेलका प्रत्येक डिब्बामुनि रहेका चक्काहरुलाई घुमाइदिन्छ। र, रेल अगाडि बढ्छ।
स्रोतका भनाईमा, सम्बद्ध अधिकारीहरुले ८ वटा डिब्बा भएको दुई मुखे रेल किन्ने योजना बनाएका छन्। दुई मुखे रेलका दुबैतर्फ मुख्य इन्जिन हुनेछन्। त्यसो हुँदा जहाँबाट आएको त्यतै फर्कनुपर्दा रेललाई घुमाउनु पर्नेछैन।
अर्थात्, कतै जाँदा रेलको अगाडिको इन्जिनले रेललाई अगाडि बढाउँछ। फर्कंदा चाहिँ पछाडिपट्टिको भाग अगाडि पर्छ र त्यही भागले रेललाई अगाडि बढाउँछ। ८ डिब्बाको भएपनि दुई तर्फका इन्जिनसमेत जोड्दा यो रेलमा कूल १० डिब्बा हुनेछन्।
बन्ने ठाउँ/लागत
पूर्व-पश्चिम रेलमार्ग, काठमाडौँ-रक्सौल र काठमाडौँ-लेक पाइकु (केरुङ) का अलावा समयक्रममा नेपालभित्र अन्य रेलमार्गपनि बन्ने भएका कारण नेपालले आफै रेल किन्ने योजना बनाएको छ। ती रेलहरु चेन्नईस्थित इन्टिग्रल कोच फ्याक्ट्री (आइसीएफ) बाट किन्ने योजना छ।
यो भारत सरकारको स्वामित्वको रेल निर्माण गर्ने कम्पनी हो। ‘आइसीएफ’ ले चेन्नईका अलावा कलकत्ता, बनारस लगायतका स्थानहरुबाट पनि रेल निर्माण गर्दै आएको छ। र, नेपालले सुरुवातमा करिव ४ वटा रेल किन्नेछ।
जानकार स्रोतका भनाईमा, २ अर्ब रुपैयाँमा आठ डिब्बायुक्त यात्रुबाहक रेल ४ वटा किन्न सकिन्छ। रेल किन्नका लागि सरकारले आर्थिक बर्ष २०७५/०७६ को बजेटमा ५० करोड विनियोजन गरिसकेको छ। यति रकमबाट ‘डिइएमयु’ प्रविधिको एउटा रेल आउँछ।
सिट सहित रेलको भित्री भाग
८ वटा कोच (डिब्बा) भएको ‘डिइएमयु’ रेल १४ सय हर्स पावरको हुन्छ भने प्रत्येक कोचमा ७३ जना यात्रु बस्न सक्छ। वातानुकुलित (एयर कन्डिसन्ड) प्रत्येक डिब्बामा हुने दुई लहरमध्ये एकातिर ३ र अर्काेतिर २ गरी ५ वटा सुविधायुक्त सिट हुन्छन्।
इन्टिग्रल कोच फ्याक्ट्री (आइसीएफ) सरकारी स्वामित्वको कम्पनी हो। ‘त्यसैले, जिटुजी (सरकार टु सरकार) प्रक्रियाबाट ‘आइसीएफ’ बाट उत्पादित रेल ल्याउन सकिन्छ’ स्रोतले भन्यो, ‘प्रक्रिया झण्झटिलो नरहेकाले नेपालले यही रेल ल्याउने पक्काजस्तै छ।’
प्रकाशित १० असोज २०७५, बुधबार |
