सम्झीन्छ उ ति दिन
आमा अगेनामा मकैका रोटीहरुलाई पकाउदै थिईन्, उ बाहिर दलेनोमा बहिनीसँग खेल्दै थियो । एक्कासी डुमडुमको आवाज आयो बहिनी आमा आमा भन्दै रुदै भित्र दौडिई उ पनि आमा भएतिर दौडियो । दिउसो उसले गाँउमा देखेको थियो हतियार धारीलाई । उसका मनमा चिसो पसेको थियो दिन बाटै आज के हुने हो भनेर । लगातार एक घण्टासम्म त्यहि ड्याम ड्याम डुमडमको आवाज सुनीयो । उसलाई उसका बाले सुनाएको पौराणिक युद्ध कथाको याद आयो । मन भित्र डरका तिता डुसाहरु मौलाए ।त्यसपछि सारा गाँउ भरि हतियार धारीहरुको प्रवेश भयो । आमाले दिनभरी दुःख ले गरेको कामबाट थकित शरिरले छोरा छोरीहरुको आत्मसन्तुष्टि पुरा गर्नका लागि अगेनोमा बसेर मकैका रोटी हामीलाई दुधमा मोलेर खुवाउदै थिईन् । उ सानो थियो तर पनि जान्ने जस्तो गर्दथ्यो हरेक कुरामा । गाँउमा हतियार धारीहरुको प्रवेश भईसकेको छ भन्ने संकेत उसले आमालाई दियो । आमा आत्तिदै ढोका बन्द गर्दै थिईन् टाढैबाट एक जना हतियार धारीले त्यो घरको ढोका बन्द हुदै छ म त्यहि गए हामी आएको देखेर बाठा भईसके गाँउलेहरु यो त पक्कै पनि आर्मीकै घर हो छोड्न हुँदैन भन्दै दौडियो । आमा हतारमा भित्र दौडिदै दाईको फोटो लुकाउदै थिई उसले खोसिदियो । को हो भन भनेर झन् आतङ्कीत पार्न थाल्यो । आमा डराउदै मेरो छोरा हो बाबु भन्दै थिईन् । उ भने अगेनोको छेउमा आगोका गोलहरुसँग खेल्दै थियो । त्यहाँ केही नभए जस्तो गरेर । बहिनी आमाको गुन्यूको फेरोमा लुटिपुटी गर्दै थिई। हतियार धारीले बा खोई भनेर सोधिरहेका थिए । आमा केही समय सम्म ना जवाफ थिईन् , धेरै धम्काएपछि बल्ल मुख खोलिन् “मुगलान गएका छन् ” उनिहरुले दाईको फोटो देखाउदै यो काँ गयो भन् आमा रुन थालिन् दाईको कुरा निकाले पछि रुदै भनिन् खोई भागेर गएको हो आज सम्म घर आएको छैन । हतियार धारीले थर्काएर भन्यो “छोरालाई आर्मीमा हामी बिरुद्ध लड्न पठाउछेस् अझ रुन्छेस् ।”
अध्यारोमा आमाले उनिहरुलाई खाना बनाएर खुवाईन्। राति जाने बेलामा उनीहरुले भने अब हेर तिम्रो एउटा छोरो सरकारी पक्ष बाट लड्ने भईहाल्यो अब एउटा हाम्रो पक्षबाट लड्छ बराबरी हुन्छ । यसलाई हामी लगेर जान्छौ । उसकी आमा भक्कानीएर रुन थालिन् नाई बाबु बिन्ती छ यसलाई नलैजानु मर्दको नाँउमा घरमा यत्ति छ यो गयो भने हामी के गरौँला ।आमाको रुवाई झनै बढ्दै गएको थियो । उनीहरु भनी रहेका थिए देश र जनताको लागि लड्ने हो यहाँ कोही पनि आफ्नो लागि लड्न आएको छैन , केही समयको रुवाबासीबाट उनीहरुले उसको हात समाएर जाँउ भन्दै उठाए । त हिन आजबाट त पनि सामन्तबादका विरुद्धमा लड्छस् । आमाले उसको हात च्याप्प समातिन र रुदै भनिन् बावु न जाँ हामीलाई एक्लै छोडेर त गईस भने हाम्रो के हालत होला तेरा बा कति गुनासिएलान् न जा बावु न जा । आमाको कारुणीक रुवाईले उसका आँखाहरुमा आँशुका छालहरु एकै पटक उर्लेर आए र ति हतियार धारीको हात छुटाएर उ दौडिदै आमा भए तिर गयो र ग्वाम्मै अँगालो हाल्यो , आमाको काखको त्यो न्यानो भित्र दिल खुलाएर रोयो, आमा सुक्क सुक्क गर्दै नरो बावु भन्दै थिईन् हतियार धारीले पुनः हात समाएर तान्यो, विचरा उ आमाको काखमा मजैले रुनै पाएन । उसमा ति कलिला हातहरुलाई ठुलै भद्धा हातहरुको अईठन पर्यो । के गरोस् उ नचाहाँदा नचाहादै आमाको काख छाडेर देश र जनताको भलाईको लागि बाहिरियो ।
खै कता लिए त्यो निर्दोश बालकलाई । राति त्यस्तै १ बजे तिर सन्नाट रातमा कसैको घरमा लिएर सुताए । तिनिहरु त राम्रै सुते तर उ सुत्नै सकेन ,उसलाई मनमनै डर लागि रहेको थियो कहाँ लान्छन् कता जाने हो भनेर । माटोका भित्ताहरुको अडेस लागेर घर सम्झीरहेको थियो । उसका आँखामा उसको प्यारो गाँउ, पानी पँधेरो, खेतबारी, बहिनी, उसले पालेका ति साना साना कुखुराका चल्लाहरु, तल्लाघरे साईला बाजे जो सँग उ सबै भन्दा बढि जिस्कन्थ्यो , अनि गाँउ भरि उसको नाम जोडेर सबैले जिस्काउने उसकी बेलरुपा सबै भन्दा बढि उसले उसकी आमालाई सम्झियो । के थाहा उसलाई ति सबै उसका अतित बन्दै छन् भनेर , के थाहा उसलाई उ एक लडाकु कमाण्डर बन्दै छ भनेर ।
उसकी आमाका आँखाबाट अविरल रुपमा बगेका ति आँशुहरु भनि रहेका थिए “बावु न जा त तेरा ति कलम समाउने हातहरुले कसरी त्यति ठुलो बन्दुक समाउलास्, बन्दुक सँग कसरी खेलास्, ति बारुदका झिल्काहरु मा तँ कति डराउलास्, न जा बावु न जा । तर केही सिप चलेन उसकी आमाका ति अविरत आँशुहरुको लगेरै छाडे १५ बर्षे निर्दोश बच्चाहरुलाई ।
त्यस राती उसले तिनिहरुबाट भाग्नलाई धेरै संघर्ष गरेको थियो तर सकेन, सकोस् पनि कसरी बिचरा उसले नचिनेको गाँउमा थियो र उसलाई कता ल्याई पुर्याए भनेर थाहा थिएन । उसले त्यस राती आफै सँग एक बाचा गरेको थियो दृढ आशाका साथ । एक दिन उ अवश्य पनि आफ्नो गाँउ फर्कने छ आफ्नै घर खेतमा लोकभाका गाउदै उकाली ओराली गर्ने छ, फेरी पनि तल्लाघरे बाजे सँग जिस्कने छ , उसको नाम जोडिएकी बेलमायालाई आफ्नो बनाउने छ उसले र आमाका काखमा मजैले सुखको निन्द्रा पुर्याउने छ ।
उ त्यस्तै सोच्दा सोच्दै बिहान ५ बजे तिर निदाएछ । बिहान डाँडामा किरणहरु धकेला धकेल गर्दै अगाडि बढ्दै थिए। घाम पुरै एैठन परे जस्तै गरेर निसासिएको थियो । मधुरताबाट उन्माद उज्यालो तर्फ लम्किएका धिरमिर राता धर्साहरु पहाडको पहाडको टाउकोमा टेक्दै उफ्रीदै थिए । एक छापामारले उसलाई घचघचायो उठ् भन्दै उ जुरुक्कै उठ्यो आमाले उठाएजस्तै लागेछ उसलाई आमा भन्दै आँखा खोल्यो । उसको आमा शब्दले उसको अगाडी रहेको एक लडाकुले भन्यो “तेरी आमा घरमा छिन् अहिले तँ नेपाल आमाको काखमा छस् उठ अब जानेहो यहाँबाट ।” हरेक दिन उड्ने बित्तिकै उसले आमाको मुख नहेरेका दिन हुँदैन थियो तर अब उसले आमाको मुखको कल्पनामा मात्रै हेर्न पाउने छ । उसले मुख धोएर आउदै थियो उसलाई एक लडाकुले उ भन्दा पनि ठुलो राईफल समाउन दियो । त्यो राईफल समाई रहँदा खेरी उसले स्कुलका कागजको बन्दुक बनाएर चोर पुलीस खेल्ने ति साथिहरुलाई खुबै आद गर्यो । त्यही दिन देखि उसले कलम समाउने कलिला हातहरुले बन्दुक समायो ।
उसले अब साँचिकै एक अटोट गर्यो म यो सामन्तबादका बिरुद्धमा लडेरै यो देशको रक्षा गर्छु । म कहिल्यै पनि गलत बाटोमा हिड्ने छैन अन्याय र अत्याचारको बिरुद्धामा लड्ने छु । सत्यता र निश्पक्षताका हातहरु समाएर अगाडी बढ्ने छु , नेपाल आमाको रक्ष ागर्ने छु ।
त्यस दिन देखि उ एक छापामार बन्यो । उसले निधारमा रातो रंङको फेटा बाध्यो ।
उसलाई हिमाली क्षेत्रमा रहेको लडाकुहरुको क्याम्प नं. ३ तालिम केन्द्रमा भर्ना गरियो । उसलाई त्यहाँ १ वर्षे तालिमका लागि छाडियो । जिवनमा पढेर के के गर्छु भन्ने सोच बनाएको थियो उसले, जिवनलाई बेलमायाको मायाले बाँधेर काँ सम्म पुर्याउनु थियो , कति मिठो मिठो खाना खानै बाँकी थियो सुनौला गन्तव्यमा पाईला चाल्नु थियो तर आज आएर उसका ति सुनौला सपनाहरुलाई चैतमासको हावाले रुख ढाले जस्तै, धुलो उडाएजस्तै गरि ढालिदियो उडाईदियो ।
क्याम्पमा उ जस्ता नावालकहरु धेरै थिए । अब त उ पनि बानी परिसक्यो लाल सलाम भन्न । उसको तालिमको ६ महिना बितिसकेको थियो । उ तालिममा हुँदा सुरक्षित महशुस गरिरहेको थियो । उसले त्यहाँ साथिहरु पनि बनायो केटा केटी दुवै । एक दिन उसलाई खानाको लागि कमरेड अन्जलीको नेतृत्वमा बनमा तरुल र गिठा खोज्न पठाईयो । पुरै दिन भरि पनि उनिहरुले आफ्नो पल्टनलाई पुग्ने गरि खाना खोज्न सकेनन् । उसको त्यो कमाण्डमा सबै भन्दा सानो उ र कमाण्डर मात्रै थिए अरु सबै ठुलठुला थिए तै पनि कमरेट अन्जली कमाण्डर थिई किनकी उसमा साहस आँट अनि आईडिया थियो । कमरेट अन्जली र उसको उमेर विचमा २ वर्ष मात्रै फरक थियो उ कान्छो थियो । साँझपख पल्टनमा पुगेर दिनभरीको प्रगति विवरण दिदा पल्टनको कमाण्डरले खुवै थर्कायो सबैलाई दुईदिन सम्म पनि खाना नखाने गरि सजाए सुनायो । दुई दिनसम्म खाना नखाने सजायले उ झस्कीयो कसरी बाँचिन्छ दुईदिन सम्म पनि खाना नखाएर ।सुरु भयो उनीहरुको सजाय त्यसै दिन देखी । खै किन हो कमरेट अन्जली भाबुक भएर उसका छेमा नै सुत्न आई । उसको हात समाएर सुक्क सुक्क गर्र्दै रुन थाली उसले पनि उसका आँखामा आशु देखेर उ प्रति सहनशिलताको भाव देखायो । भोलीपल्टबाट उनीहरु एकले अर्काको ख्याल गर्ने भएका थिए ।
उसले आजसम्मको जिवनमा एउटै कुरा बुझको छैन , उसले आमालाई सबै भन्दा धेरै माया गर्छ तर किन उसलाई यस्तो हुँदैन जो कमरेट अन्जलीलाई केही समय नदेख्दा उसलाई हुन्छ । आखिर कस्तो अचम्मको कुरा पनि होईन अनौठै मान्नु पर्ने । उसले विस्तारै थाहा पाउदै छ उसले अन्जलीलाई माया गर्छु भन्ने कुरा । हुन त अन्जली पनि उसलाई माया गर्छे एक पटक उ बिरामी पर्दा सबै भन्दा बढि उसले नै ख्याल राखेकी थिई।
तालिम सकीएर उनीहरुलाई लडाईमै होमीदै थिईयो । जाजरकोट र जुम्लाको सिमा क्षेत्रमा उनीहरु तैनाथ थिए । लगभग उनीहरु एक हप्ताको सिमा क्षेत्र बसाईबाट उनीहरु जुम्लाको खलङ्गा क्याम्प हमलाको लागि प्रस्थान गरे । लगभग तिन दिन हिडेर उनीहरु खलङ्गा नजिकैको हिमाल छेउमा लुकेर बसे र त्यहीबाट तयारीमा जुटिरेहेका थिए ।
बच्चा हँुदा उसले कागजको बन्दुक चलाएर चोर समातेको थियो तर आज साँच्चिकै बन्दुक समाएर राज्यका विरुद्धमा लड्दै थियो । उसले तालिममा माओबादका धेरै कुरा पढेको थियो । विश्वका कम्न्यूटहरुको उदय कसरी भयो, किन उनीहरुले द्धन्द्धकै बाटो अपनाए, र जनतालाई सम्मान कसरी मुक्ति दिलाए यस्तै विविध । तत्कालिन सरकारको अन्याय र अत्याचार कति सहने, अनि कति सहने साहु महाजनको दबाव, रवाफ । यहि पिडाले उसका बा परदेशी भए र उसको दाई जागिरका नाउमा सेनामा भर्ति भयो । उसका मनमा आमाको खुबै आद आईरहेको थियो । आमा म आज जिवनको पहिलो यद्ध लड्दै छु उसले मन मनै आमालाई भनि रहेको थियो । डुम्म डुम्म फाएरको आवाज आयो उसको मन कापि रहेको थियो । फायर उसकै साथिहरुले गरेका रहेछन् । उसले पनि आफ्नो हातको बन्दुकमा गोली चेक गर्यो । लाईनमा बिचमा थियो उ तर सबै तेर्सो लाईनमा डाँडामा सुतेर निसाना लगाउँदै गर्दा उ छेउमा परेको थियो । मनमा जतिसुकै साहस भए पनि जंङका अगाडीको आट ठुलै हुने रहेछ । उसले ठुलो साहस लगेर पहिलो फाईरिङ गर्यो हातहरु कापिरहेका थिए उसका मन भड्कीएको थियो । यत्तिकैमा उताबाट लगातार फाईरिङ आयो ,छेउको साथि ड्याम्मै ढल्यो विचरा आमा पानी भन्दै थियो ,के गर्न सकेन उसले दौडियो अगाडी त्यो घाईतेको प्रवाह नगरी । खलङ्गा बजार माथिको त्यो डाँडाबाट उनीहरु दौडिदै क्याम्प नजिकै आईसकेका थिए । उ बन्दुक सोझाउदै अगाडि बढ्यो , बढ्दै थियो अकस्मात उसकै कन्चटमा बन्दुक तेर्सियो उ चुपचाप हतार हतार बन्दुक भुईमा राखेर हातहरु माथि उठायो र बन्दुक तेर्साउने तिर के हेरको थियो उसको मुखबाट फुत्कीयो दाई तँपाई । दाईले पनि भाई तँ । कस्तो अचम्मको भेट दुईभाईको दुवै कति बाध्यतामा छन् । तै पनि एउटै रगत भएर होला एकले अर्कालाई बचाउन थाले दुबैको मुखबाट निस्कीयो भागौँ यहाँ नबसौँ । उ दाईलाई बजारको एउटा घर नजिकै लगेर छाडेर त्यहाँबाट आफ्नो टिममा फर्कियो । त्यतिबेला सम्म मैदान सान्त भई सकेको थियो । तिला नदिमा उनीहरुले पानी खाए । निर्मल कन्चन त्यो पानीमा रक्ताम्मे भएका ति हात गोडा पखालेर त्यहाँबाट लुक्दै भाग्दै हिडे ।
देशै भरि ठुलो जमातमा संगठित भएर युद्धविरामको आह्वान गरिरहेका थिए । तर ति साना बस्तीहरुका दुःख उस्तै थिए , उस्तै थियो लाचारी सरकार । तर यसको बाटो युद्धबाट मात्रै होईन भन्ने उसले बुझी सकेको थियो । आखिर युद्ध गरेर के फाईदा हामी हाम्रै दाजुभाई लडिरहेका रहेछौ । मानवता हामीमा हराएछ । बुद्धको देशमा अंहिशा कत्ति पनि नसुहाएको उसले महशुुस गर्यो । उ यस्तै कुरामा धेरै बेर टोलाएर बसिरहेको थियो । कमरेट अन्जलीले उसलाई झस्काई ।
गल्ती ति नाजवाफ जन्ताको के थियो र सरकारी पक्षबाट अन्धाधुन्द गोली चलाईएको छ थिर्पुकोटमा । लडाकु कमान्डरहरु बस्छन् भन्ने निहुँमा । सरकारले बास्तविकता नबुझी त्यो सभ्य मानव बस्तीमाथि पशु अवतार देखायो । मान्छेका ति सिर्जना र विवेकले भरिएका मानसपटल, ति निश्पक्ष र निश्वार्थी आँखा, माया र संवेदनाले भरिपूर्ण मुटु, मुस्कानले भरिएका ति ओठहरु, शिल्पी हातहरु,लगनशिल र मेहेनेतीका पाईलाहरु दैत्यको अवतारले तहसनहस भए। आँधिको चपेटा र पिडा खेपेको खरे घर जस्तै भयो त्यो मानब बस्ती । पानीका धाराहरुको रङ रातो भयो । सबै रक्ताम्मे भयो बस्ती । भोली पल्ट समााचार आयो थिर्पुकोटमा दोहोरो झडमा परि लडाकुहरुको ज्यान गयो ।
उसलाई यस्ता अत्यााचार लाग्दा समाचारहरु सुनेर रिस उठेर आउथ्यो । बिचरा ति सभ्य बस्तीका मानिसहरु कसरी लडाकु भए , लडाकुको रिशले तिनिहरुमाथि अत्याचार भएको उसले महशुुस गर्यो । सरकारले बिद्रोहीको नाममा जनतालाई हेपेको छ , पछारेको छ , तर ति निश्वार्थ भावना बोकेका जनताको बारेमा सोचेको छैन ।
विद्रोहीको नाममा ज्यान गुमाउने ति परिवारका सेतो बस्त्रधारी नारीहरु र ति लालाबालाहरुको स्थिति अवस्था सम्झन्छ उसलाई डाको छोडेर रुन मन लाग्छ आत्म गलानी हुन्छ । कान्तिपुर र नागरिक दैनिकका फ्रन्ट पेजमा छापिएका ति अवला विधवा नारीहरुको विचल्लीका तस्वीरहरु सम्झन्छ ,झन् धेरै पिडा हुन्छ । सम्पतिको नाममा समाजमा रहेका कलंकहरुले गर्दा नै यस्तो अवस्थामा आईपुगेको उसको मनले स्विर्काछ । र उसलाई थाहा छ अब यो सामन्तबादको जरा धोटीएरै सकीदै छ तर कहिले सकिन्छ थाहा छैन ।
वि.सं २०६२ मंसिर महिनामा भएको १२ बुदे सहमतिले यद्धलाई केही हदसम्म नियन्त्रण गरेको थियो । यसै बिचमा २०६३ मंसिर ५ मा भएको सरकार र द्धन्द्धरत पक्ष बिचमा सधैका लागि बलिरहेको द्धन्द्धको आगो निभाउने सहमतीले साकार रुप पायो । देशमा शान्ति स्थापना भयो , मनमा हरेक दिन डर र तरास लिएर बाँचेका मुटुहरुले शान्तिले श्वास फेर्न पाएका छन् । अब त सबै स्वतन्त्र भए आजात पंक्षी जस्तै ।
द्धन्द्धमा होमीएका उ जस्ता धेरै आज आएर बेरोजगारी छन् जसको बाध्यता बिदेशीनु छ । द्धन्द्धको आगो निभेको ११ वर्ष भन्दा बढि भई सक्यो । यस बिचमा धेरै सरकार आए , गए तर उ जस्तालाई कुनै सरकारले फर्केर हेरेन । पढ्ने समयमा बन्दुक समाउन आमाका काखबाट लुछेर लगियो शन्ति स्थापना पछि तिनैलाई अयोग्य लडाकु नामको ट्याग टाँसीदियो सरकारले । देशमा शान्ति स्थापनाका खातिर लागे बाफतको पसिनाको मुल्य पैसमा नापेर घर पठायो । तैपनि उ जस्ता धेरैले मन बुझाएकै छन् ।
उनीहरु चाहन्छन् देशका हरेक चेलीहरु सुरक्षीत महशुस गरुन, जहाँ जाउन त्यही सम्मानीत र ढुक्क भएर बस्न पाउन् । बा आमालाई मेरा छोरा छोरी जता गए नि सुरक्षित छन् भन्ने महशुस होस् । कसैले पनि बिदेशीनु नपरोस् ।सरकारले सबैका पक्षमा बराबरी बकालत गरोस् , राजनीतीको मारमा कोही नपरोस् सुदुरका समस्यालाई पुर्वले र पुर्वका समस्याहरु सुदुरले समाधान गर्ने वातावरण होस् ।तराईको बाढिमा हिमालले सहारा दिन सकोस् र हिमालका पहिराहरुमा तराईले सहारा देवस्, महिला र पुरुष दुई जातिहरुले सँगै हातेमालो गरेर देश विकास गर्ने वातावरण बनोस् ।
लेखकलाई सामाजिक सजांलमा भेट्न यहाँ थिच्नुहोस्
