संक्षिप्त परिचय
भारतवर्षमा ज्योतिष शास्त्रको उद्भव वा विकास आज भन्दा हजारौँ वर्ष पूर्व भैसकेको थियो। कतिपय भारतीय मानक ग्रन्थहरूमा यसको पुष्टि पाइन्छ कि भारतवर्षले सम्पूर्ण विश्वको कल्याणको लागी ज्योतिषको अद्वितीय ज्ञान को विकास गरेको थियो । यसै गरी वैदिक ज्योतिष शास्त्रका प्रवर्तक १८ जना महर्षि हुनुहुन्छ र ज्योतिषको ज्ञान स्वयं भगवानद्वारा नै प्रदान गरिएको भन्ने कुरा वैदिक ग्रन्थमा नै स्पष्ट पाइन्छ। बृहतपाराशर होराशास्त्रमा पाराशर मुनिले मैत्रेय जी लाई भन्नुभएको छ कि- तिमीलाई मैले ब्रम्हाको मुखबाट जे सुने त्यो ज्ञान जस्ताको तस्तै बताउदैछु। आज सम्म पनि ज्योतिष शास्त्रको उपयोगिता यति प्रखर छ, कि यो आफ्नो पुरानो रूपमा स्थित छ र धर्तीमा हुनेवाला धेरै घटना चक्र को जानकारी दिने गर्छ। साथसाथै मानव जीवनमा घटनेवाला घटना सुख-दुःख को एकदम सटिक जानकारी दिएर उसबाट हुनसक्ने सम्भावित दुखद समयको जानकारी दिएर लाभ दिन्छ। ज्योतिष शास्त्रको माध्यम द्वारा केवल ब्रह्माण्डमा घटेन घटनाको मात्र सटिक कुरा थाह पाउन सकिँदैन अपितु व्यक्तिको जीवनमा कहिले कहाँ कसरी घटना घटित हुने वाला छ, उक्त विषयको पनि सही जानकारी पत्ता लगाउने एवं खोज गर्ने शक्ति ज्योतिष शास्त्र मा नै छ। यसलाई “कालाश्रितं ज्ञान” पनि भन्ने गरिन्छ। अर्थात् जो हाम्रो शुभाशुभ समयको ज्ञान गराउँछ त्यही नै ज्योतिष शास्त्र हो। आजको समयमा मानव जीवन मा रोग, तनाव, निराशा, आत्तिने , असन्तोष समाज व परिवारको उपेक्षा जस्ता नकारात्मक गुण मा निरन्तर वृद्धि हुँदै गइरहेको छ यसको सङ्केतले यो कुरा कुरा बताउन खोजिरहेको छ कि मान्छे आफ्नो शुभाशुभ प्रभाव बाट आफ्नो जिद्दिपनको कारण परिचित हुन सक्दैन। जसमा उ धेरै प्रकारको दुखले पीडित रहिरहन्छ।
ज्योतिषको उत्पत्ति
ज्योतिष शास्त्रको उत्पत्ति आज भन्दा धेरै हजारौँ वर्ष अगाडि भएको थियो । यो आफ्नो प्रमाणिकताको कारण वैदिक कालमा नै तीन स्कन्धमा विभक्त गरिएको थियो। जसमा सिद्धान्त, संहिता एवं होरा शास्त्र गरेर विभाजन गरिएको छ। तर ज्योतिष बिस्तारै बिस्तारै अझ वैज्ञानिक एवं विकसित हुँदै आइरहेको छ। जसन्तर्गत सिद्धान्तमा ज्योतिषीय गणनालाई समावेश गरिएको छ जसबाट ग्रह नक्षत्र को गति, पंचाग निर्माण आदि सहित काल वा समयको सूक्ष्म एकाइको सृजन गरिएको छ। संहिता खण्ड मा ब्रह्माण्डमा घटनेवाला घटना क्रमको उल्लेख गरेको छ जसमा मेदिनी खण्ड, वर्षा खण्ड तथा शकुन एवं लक्षण विज्ञान को वर्णन गरिएको छ। होरा शास्त्रले व्यक्तिको जीवन बाट मृत्यु सम्म हुनेवाला शुभाशुभ घटनाको वर्णन गर्दछ। जसलाई फलित ज्योतिषको नाम ले पनि बुझ्न सकिन्छ। यसै प्रकार ज्योतिष शास्त्रको क्रमिक विकास हुँदै आइरहेछ र आज पनि सबै जना यसको उपयोगबाट लाभान्वित भइरहेका छन्।
ज्योतिष शास्त्रको प्रमाणिकता
ज्योतिष शास्त्र युगौँ देखि आफ्नो सटिक भविष्यवाणीको लागि विशेष रहेको छ। आज पनि वैदिक पञ्चाङ्गमा प्रस्तुत हुने प्रतिदिनको सूर्योदय वा सूर्यास्त को समय सहित सूर्य वा चन्द्र ग्रहण जस्तो विशेष खगोलिय घटना हरू उक्त देश वा काल मा निर्धारित समयमा हुने गर्छ। ज्योतिष शास्त्रको यही वैज्ञानिक एवं सटिक गणनाको नतिजाले आजको विज्ञान जगत् पनि आश्चर्यमा रहेको छ। अर्थात् काल गणना मात्र होइन, अपितु फलितको क्षेत्र मा पनि यस्तै अनगिन्ति घटनाहरू छन् , जो क्रमशः सत्य हुँदै गइरहेका छन्, जसबाट ज्योतिष शास्त्र स्वतः: प्रमाणित भएको मान्न सकिन्छ। कुनै पनि व्यक्तिको जीवन मा जन्म, रोग, प्रगति, विवाह, पद, प्रतिष्ठा, सन्तान, मित्र, शत्रु आदि अनेक विषयको अनेकौँ भविष्यवाणी अक्षरशः सत्य हुँदै गइरहेको छ। जसबाट आज पनि यो शास्त्र प्रमाणित एवं प्रमाणिक छ भनेर स्वीकार गर्न सकिन्छ।
ज्योतिष शास्त्रको उपयोगिता
ज्योतिष शास्त्र मानव कल्याणकै एक अनुपम विद्या हो। जसबाट व्यक्ति आफ्नो जीवनमा हुनसक्ने सुखद वा दुखद घटनाको पहिले नै अनुमानित गर्न सक्दछ र आउने वाला समस्याको समाधान खोज्न सक्छ । आज हामीहरू उच्च स्तरमा रहे तापनि ज्योतिषको सहारा बिना हाम्रो जीवन पूर्ण नहुन सक्छ त्यसैले पनि ठुला प्रगतिशील व्यक्तिहरू कुनै महत्त्वपूर्ण कार्य वा व्यवसाय गर्दा ज्योतिषको सहायता लिएर शुभ समय निकालेर गर्ने गर्छन् र सोही अनुसारको लाभ एवं प्रगति पनि गर्ने गर्छन्। हामीहरू अनेक भयावह घटनाहरूदेखि ज्योतिषको माध्यमबाट नै सतर्क रहन सकिन्छ र आउने वाला जीवनलाई सुखद एवं सुन्दर बनाउन सकिन्छ। अर्थात् ज्योतिष शास्त्रको उपयोगिता प्रत्येक व्यक्तिका लागि प्रत्येक युग मा रही नै रहन्छ चाहे यो जुनसुकै देशको सीमा होस् , जुनसुकै जाति या धर्मको होस्, उसलाई ज्योतिषीय सहयोग एवं उपचारको आवश्यकता तथा प्रभाव भने रहिरहेको हुन्छ।
ज्योतिषको उपयोग द्वारा सुखी एवं सहज जीवन
जब देखि मान्छे यो धर्तीमा जन्मियो उस दिन देखि सुख दुःख को प्रभाव परिरहेको हुन्छ र चेतना विकास हुँदै जान्छ। मान्छेमा चेता अभिवृद्धि भएपछि सुन्दर सपनाहरूको निर्माण गर्छ र समाजमा आफ्नो मान सम्मान सहित स्थान सुरक्षित गर्न चाह्न्छ र यति मात्र नभै इ आफ्नो सुन्दर एवं संबृद्ध भविष्यको लागि लागिरहन्छ। जस अन्तर्गत अनेक चुनौती वा परिस्थितिको सामना गर्नुपर्ने हुन्छ। चाहे त्यो कर्मले डोर्याएको क्रमिक घटना होस् या कुनै पनि आकस्मिक घटना होस् अथवा केही अंतरालम घटेन घटना वा रोगहरू होस् , यीनिहरुबाट मान्छे सदैव हडबडाईरहन्छ। मानव जीवन केवल दुर्लभ मात्र छैन परन्तु अनमोल पनि छ । भारतवर्षको भूमिमा धर्म, अर्थ, काम, मोक्ष यी चार विधिलाई पुरूषार्थ को लागि अत्यन्त महत्वपूर्ण मानिएको छ। जो प्रत्येक व्यक्तिको जीवनको उद्देश्यतर्फ औँल्याउँदै गरेको हुन्छ । यद्यपि ज्योतिषको उपयोग बिना न मानव जीवन सुखी रहन सक्छ न यिनै चतुर विधि पुरूषार्थ को प्राप्त गर्न सक्छ। यसको लागि विद्वान एवं ज्योतिषमा कार्यरत व्यक्तिहरूसँग परामर्श लिन सकिन्छ जस्तै तपाईँको जन्मांकमा कुन ग्रह नक्षत्र एवं चर दशाहरूको शुभाशुभ प्रभाव चलिरहेको छ। तपाईँले त्यी ग्रह नक्षत्र आदिको उपाय एवं जप अथवा पूजा गर्दा ठिक होस् जसको उक्त उपचार विधि द्वारा सकारात्मक ऊर्जा प्राप्त हुनेछ र सम्बन्धित क्षेत्रमा कीर्तिमान स्थापित गर्न सफल हुनेछ। अर्थात् यदि तपाईँ यिनै साना साना तर उपयोगी विषयलाई ध्यानमा राख्नुहुन्छ भने तपाईँ आफ्नो परिवार सहित सुखी जीवन बिताउनमा सफल रहनुहुनेछ।
अन्त्यमा
ज्योतिष शास्त्रको माध्यम द्वारा मानव जीवनलाई उपयोगी वा सुखद बनाउने क्रम अति प्राचीन नै हो। मानव जगतमा मानवताको कल्याण हेतु ज्योतिष शास्त्रको प्रयोग भइरहेको छ। चाहे यो वर्षा, बाढी, हिमपात, उत्पादन, एवं यस्तै प्राकृतिक घटना सँग सम्बन्धित विषय होस् या त कुनै पनि व्यक्तिको जीवनसँग सम्बन्धित व्यक्तिगत घटनाहरू होस्, ज्योतिषीय ज्ञानको माध्यम बाट नै यी घटनाहरूको पूर्वानुमान लगाउन सकिन्छ भने सम्बन्धित घटनाहरूबाट सुरक्षित रहनका लागि पनि सहयोग प्राप्त गर्न सकिन्छ।
